Recent presenteerde de Canoncommissie van Amsterdam de nieuwe Canon van Amsterdam met het motto ‘Ontdek de stad van gisteren door de ogen van vandaag’. De vorige Canon uit 2008 is herzien in het kader van 750 jaar Amsterdam en om het nieuwste historisch onderzoek mee te nemen. De commissie presenteerde 49 vensters. Het 50^ste venster verandert elke 6 maanden op basis van voorstellen die Amsterdammers zelf mogen aandragen. De commissie heeft ervoor gekozen om geen personen als eigen venster op te nemen, maar alleen in bredere context te bespreken. Anne Frank en Johan Cruijff zitten dus nog zeker wel in de canon, maar onder de vensters ‘Moord op de Joden’ en ‘Ajax’. Dat bredere perspectief zorgt ervoor dat er ook ruimte is voor het meer-dan-menselijke, precies bij het eerste en (voorlopig) laatste venster: Het allereerste venster is water en het 49^ste venster is ecologie.

In het venster over water is ons onderzoek ook duidelijk meegenomen. Zo wordt er onder meer aandacht besteed aan het feit dat er verschillende soorten water voorhanden waren. ‘In de praktijk van alledag vullen deze watertypen elkaar aan.’ Ook wordt er gesproken over de ‘duizenden regenbakken’ waar Amsterdammers water uit konden halen. Trouwe lezers van dit blog zullen het verhaal herkennen uit een notariële akte van 1757 waarin twee vrouwen ruziën over water scheppen uit een regenbak.

Aan het einde van het venster worden lezers doorverwezen naar de Watercanon van Amsterdam uit 2010 en Een cent per Emmer van Groen uit 1979. Voor wie nog meer recentere literatuur wil over water in Amsterdam, hier voor de liefhebber nog een aanvullende literatuurlijst:

Abrahamse, Jaap Evert. ‘“Een schone maagd met stinkende adem”: de problematiek van een waterstad’. In De grote uitleg van Amsterdam: stadsontwikkeling in de zeventiende eeuw. Thoth, 2010.

Dam, Petra van, Van Amsterdams peil naar Europees referentievlak. De Geschiedenis van het NAP tot 2018. (Hilversum 2018). https://hdl.handle.net/1871.1/bd0d9e89-d919-41ea-9e8f-6b5a92aa568b

Martino, Davide. ‘Hydraulic Philosophy in Early Modern European Cities’. PhD Thesis, University of Cambridge, 2023. https://doi.org/10.17863/CAM.105363.

Roosbroeck, Filip Van. ‘The Water Supply of Early Modern Amsterdam: A Drop in the Bucket?’ TSEG – The Low Countries Journal of Social and Economic History 16, nr. 2 (2019): 71-91. https://doi.org/10.18352/tseg.1081.

Pierik, Bob, en Milja van Tielhof. ‘Women, Weather, and Water in the Dutch Republic: Unexplored Depths’. Early Modern Women: An Interdisciplinary Journal 18, nr. 1 (2023): 108-17. https://doi.org/10.1086/725691.

Pierik, Bob. ‘An assemblage of urban water access: The geography of water marginalization in Amsterdam, 1690-1840’. Journal of Historical Geography 86 (december 2024): 231-45. https://doi.org/10.1016/j.jhg.2024.07.012.

Pierik, Bob. “Winter Water and Mobility in Early Modern Amsterdam.” Environment & Society Portal, Arcadia (Autumn 2024), no. 15. Rachel Carson Center for Environment and Society. doi:10.5282/rcc/9875.

Tielhof, Milja. van. ‘Water voor duizend wezen: Het Aalmoezeniersweeshuis in Amsterdam, 1666-1790.’ Stadsgeschiedenis 17, nr. 2 (2022): 91-107. https://doi.org/10.2307/j.ctv33f0zc0.3

Tielhof, Milja van. ‘Schoon genoeg? Wassen in het Aalmoezeniersweeshuis 1666-1760’. Amstelodamum, nr. 3 (2022).

En voor meer waterwerk buiten Amsterdam, zie natuurlijk onze publicatiepagina!

Op 30 september kwamen onderzoekers van ‘Omgaan met droogte’ samen met onderzoekers van het onderzoeksproject ‘Perfect STORM’ voor een interdisciplinair symposium op de Vrije Universiteit Amsterdam. In het symposium, getiteld Water Pasts & Futures: (In)securing water in times of drought, werd stilgestaan bij watergerelateerde problemen zoals droogte en overstromingen vanuit een milieu-historisch en hydrologisch-sociaal perspectief. De leiders van beide onderzoeksgroepen, respectievelijk Petra van Dam en Anne van Loon, trapten het symposium af met een zeer korte samenvatting van de projecten (zie de eerste PowerPoint onderaan het verslag) en twee vragen aan het publiek: 1) Wat zijn de overeenkomsten en verschillen tussen een milieuhistorische en socio-hydrologische benadering, en hoe kunnen deze elkaar aanvullen?; 2) Wat kunnen we leren van droogte in het verleden en/of droogte in verschillende contexten voor het de omgang met droogte in de toekomst?

Het eerste panel besprak de ongelijkheid in de toegang tot en omgang met water. Promovendus Heidi Mendoza presenteerde haar veldwerk in Peru, waar bepaalde gemeenschappen soms gedwongen moeten verhuizen uit ‘gevaarlijke’ gebieden langs een rivier. Dit terwijl zij juist heel afhankelijk zijn van de rivier voor hun dagelijkse onderhoud, met name de visserij. In de loop der tijd hebben deze gemeenschappen dan ook leren omgaan met het veranderende waterniveau van de rivier, bijvoorbeeld door huizen op vlotten of palen te bouwen. Milja van Tielhof benadrukte in haar presentatie (zie tweede PowerPoint onderaan het verslag) de ongelijkheid in de toegang tot water in 18^e-eeuws Amsterdam, waarbij arme stadsbewoners op bepaalde momenten, met name koude winters, minder toegang hadden tot drinkwater dan anderen. De middenklasse en de rijken, die zich een waterkelder konden veroorloven, konden met de opvang van regenwater zich beter wapenen tegen waterschaarste.

Het tweede panel ging in op regeling in de omgang met droogte. Ruben Weesie presenteerde zijn promotieonderzoek naar gemeenschappen in Kenia en hoe zij op verschillende manieren in tijden van droogte aan water proberen te komen. Dit gebeurde onder andere door de opvang van regenwater – niet in een waterkelder maar in een grote metalen regenton,  door kuilen te graven in een opgedroogde rivier waarmee nog water in een diepere grondlaag kon worden bereikt en door het aanleggen van zanddammen in de rivier. Daarnaast liet hij zien dat verschillende groepen op een andere manier over droogte denken en hoe verhalen  over droogtebeleving worden doorgegeven aan nieuwe generaties.  Onze onderzoeker Dániel Moerman ging daarna dieper het verleden in met een uiteenzetting van zijn historische droogteonderzoek over Deventer en Zutphen. Hij stond stil bij de verschillende manieren waarop droogte zichtbaar wordt in historische bronnen en hoe dit kan worden omgezet in een index om de impact en omgang met droogte op de lange termijn te bestuderen. Hij sloot af met een  vurig pleidooi dat het bestuderen van historische bronnen goed kan helpen om beter inzicht te krijgen in de lokale gevolgen van droogte, hoe dit door de tijd heen constant blijft of juist verandert doordat er nieuwe strategieën ontstaan om de gevolgen van droogte tegen te gaan.  

Naast beide sessies werden er ook korte presentaties gehouden van 14 posters van onderzoeksgroepen uit Nederland en België die tijdens het symposium in de nabijgelegen hal werden tentoongesteld. Hier sprak onder andere één onze onderzoekers, Bob Pierik, over zijn poster waarin hij de ‘blue diversity’, ofwel de verschillende soorten toegang tot drinkwater in vroegmodern Amsterdam, liet zien.

Aan het einde van het symposium kwamen Petra van Dam en Anne van Loon terug op de vragen die aan het begin werden gesteld. Door middel van digitale interactie met het publiek werd duidelijk dat er veel raakvlakken bestaan tussen de benadering van milieuhistorici en hydro-socio onderzoekers. Waar de hydrologische-sociale benadering kan leren van de langetermijn ontwikkelingen die historici kunnen bestuderen, is het voor historici ook nuttig om naar de uiteenlopende perspectieven op water en droogte in verschillende werelddelen te kijken. Iemand vatte dit goed samen door op te merken dat voor historici het verleden ook een ‘vreemd land’ is, een andere cultuur eigenlijk, zelfs als het om de geschiedenis van Nederland gaat. Al met al was het een geslaagd symposium en een mooie afsluiting van twee langlopende projecten over droogte aan de Vrije Universiteit.  

Op 11 september aanstaande om stipt 11:45 zal de promotieceremonie van Dániel Moerman plaatsvinden. Dániel werkte de afgelopen jaren binnen het project aan zijn eigen onderzoek over de impact van droogte op de watervoorziening van Deventer en Zutphen tussen 1500 en 1900.

De ceremonie zal worden gehouden in de Aula van de Vrije Universiteit Amsterdam (De Boelelaan 1105). Na de promotieceremonie is er vanaf 14:00 de gelegenheid om Dániel te feliciteren bij de receptie in Bar Boele (De Boelelaan 1111, rechts naast het hoofdgebouw van de VU).

Voor meer informatie, zie: https://vu.nl/nl/agenda/2025/promotie-d-j-moerman

De promotieceremonie zal ook via een livestream worden uitgezonden voor wie niet ter plaatse kan zijn.

Ons onderzoeksproject ‘Omgaan met Droogte’ en het project PerfectSTORM enorganiseren een symposium op 30 september 2025 in de VU in Amsterdam. In het symposium Water Pasts & Futures: (In)securing water in times of drought komen verschillende thema’s aan bod die relevant zijn in historische, hedendaagse en toekomstige vormen van watergebruik en -beleid, waaronder environmental justice, droogtemaatregelen en gebruik van verschillende soorten water voor verschillende doeleinden.

We nodigen verschillende academici en vakmensen uit om een korte presentatie van 3 minuten te geven met betrekking tot het thema ‘different waters for different purposes’. We vragen de sprekers om aan de hand van één beeld, zoals bijvoorbeeld een poster, afbeelding, of infographic, discussies te lanceren over de historische en hedendaagse uitdaging in de watervoorziening.

Aanmelden als spreker kan tot 1 juli via het online aanmeldingsformulier.

Recentelijk is Petra van Dam geïnterviewd door René Didde voor Ter Info , het digitale tijdschrift van STOWA, het kenniscentrum van regionale waterbeheerders in Nederland. In deze publicatie, met als thema “Geworteld in water: Cultuurhistorie en waterbeheer”, bespreekt Petra hoe de geschiedenis van watergebruik in vroegmodern Amsterdam als voorbeeld kan dienen voor duurzaam watergebruik in het heden en de toekomst.

Met het oog op de steeds extremere, hetere en drogere zomers die ons als gevolg van de huidige klimaatcrisis te wachten staan, lijkt het gebruik van regenwater steeds aantrekkelijker te worden. Petra verwijst hierbij naar de historische waterkelders in Amsterdam die regenwater opvingen en een reactie waren op periodes van aanhoudende droogte als gevolg van extreem koude winters.

Door de aanhoudende droogte in Nederland hebben instellingen zoals STOWA en de drinkwaterbedrijven steeds meer interesse in onderzoek dat alternatieven kan bieden voor duurzaam watergebruik. Zij kijken hiervoor ook naar historische voorbeelden. In het interview benadrukt Petra dat de mogelijkheden van bijvoorbeeld een dubbel waterleidingnet of moderne cisternen relevanter zijn dan ooit.

Lees het hele interview op de website van Ter Info.

Projectlid Dániel Moerman schreef een bijdrage voor het wetenschappelijke tijdschrift Climate of the Past. In zijn artikel bespreekt hij de impact van droogte in vroegmodern Nederland in de steden Deventer en Zutphen. Het artikel is in open access gepubliceerd en kan geraadpleegd worden via deze link.

Moerman, D. J. “Documentary evidence of urban droughts and their impact in the eastern Netherlands: the cases of Deventer and Zutphen, 1500–1795.” Climate of the Past 20, no. 8 (2024): 1721–1734. https://doi.org/10.5194/cp-20-1721-2024.

Recentelijk publiceerden NRC en Trouw interviews met projectleden Bob Pierik en Dániel Moerman over het onderzoek naar watergebruik in vroegmodern Nederland.

“Drinken uit de regenbak, dweilen met grondwater, zo ging dat ooit in de Jordaan”

Gemma Venhuizen interviewde Bob voor NRC over het historische watergebruik in Amsterdam. Hij vertelt over het gebruik van regenwater in het drinkwatersysteem, de vondst van duizenden regenbakken, eeuwenoude burenruzies en de uiteindelijke opkomst van het moderne waterleidingsysteem.

“Hoe zorg je voor genoeg drinkwater? Dat kunnen we afkijken bij middeleeuws Deventer: ‘Ze waren hun tijd ver vooruit’”

In december interviewde Wim Eikelboom Dániel Moerman en Bart Vermeulen, de stadsarcheoloog van Deventer, voor Trouw over het watergebruik in deze Hanzestad. Dániel en Vermeulen vertellen over de Deventer putgemeenschappen, pluriforme watersystemen die zowel regen- als rivierwater gebruikten en toepassingen van soortgelijke technieken in moderne nieuwbouwproject.

Disclaimer: Deze artikelen zijn uitsluitend toegankelijk voor abonnees van Trouw of NRC.