Klimaatgeschiedenis voor scholieren

Door Dániel Moerman en Marit Steman

Zoals ieder jaar organiseert het Pre-University College van de VU een reeks masterclasses voor middelbare scholieren van het VWO uit Amsterdam en omstreken. Dit jaar werd er bij één masterclass onder andere stilgestaan bij het onderwerp water en klimaatverandering, waarbij behalve Coping with Drought promovendus Dániel Moerman een kunsthistoricus en een theoloog verschillende visies op het onderwerp presenteerden.

De masterclass werd dit jaar in verband met het Coronavirus digitaal georganiseerd, maar er deed toch een grote groep studenten mee van verschillende middelbare scholen.  Tijdens de eerste sessie op 11 mei gaf Dániel Moerman zijn deel van de masterclass waarin droogte en watertekort als een gevolg van klimaatverandering vanuit verschillende perspectieven werd beschouwd.  Allereerst werd aan de hand van het BNN/Vara tv-programma Waterman stilgestaan bij de huidige waterproblematiek in Nederland die mede veroorzaakt wordt door droogte, maar ook door menselijk keuzes in waterverbruik. Deze menselijke factor in het veroorzaken van droogte en watertekort werd daarna verder besproken met de leerlingen aan de hand van recente wetenschappelijke inzichten omtrent dit thema. Hoewel dit soms pittige stof was werd het door de leerlingen goed opgepakt en kwam het tot een levendige sessie waarin veel vragen werden gesteld.

Daarna werd het thema droogte en klimaatverandering vanuit een historisch perspectief benaderd. Hierbij werd vooral ingegaan op de verschillende wijzen waarop klimaatverandering zich in het verleden manifesteerde en hoe er vanuit verschillende hoeken van de samenleving op werd gereageerd. Dit leidde uiteindelijk tot het hoofdonderwerp, namelijk de verschillende manieren waarop men in het verleden met droogte en watertekort omging. Hierbij werd aan de hand van enkele voorbeelden uit ons huidige onderzoek geïllustreerd hoe binnen een stad als Deventer er verschillende maatregelen genomen werden om droogte te voorkomen. Voorbeelden hiervan waren het rantsoeneren van water, maar ook het opvangen en opslaan van regenwater. Uiteindelijk werden de leerlingen uitgedaagd om na te denken hoe deze ‘oude’ methoden om droogte en watertekort te bestrijden in het heden zouden kunnen worden toegepast. Sommige leerlingen waren bijvoorbeeld verrast over het feit dat er vaak maar weinig wordt gedaan met het opvangen en gebruiken van regenwater, terwijl dit een manier zou kunnen zijn om zowel water te besparen als effectiever gebruik te maken van verschillende watervoorzieningen. Dit soort maatregelen zouden in de toekomst weleens hard nodig kunnen zijn om watertekorten te voorkomen, omdat door klimaatverandering de aarde steeds meer lijkt ‘op te drogen’.

Uiteindelijk moesten de leerlingen in koppels presentaties voorbereiden voor het afsluitende deel van de masterclass. Voor het thema omtrent de historische kijk op droogte en klimaatverandering konden de leerlingen kiezen om via de digitale krantenbank ‘Delpher’ nieuwsberichten omtrent droogte te analyseren voor verschillende droogtejaren in de twintigste eeuw. Twee groepen kozen uiteindelijk voor deze aanpak en focusten op het jaar 1921 en 1976.

De presentaties vonden plaats op 31 mei, ook digitaal. De leerlingen maakten indruk op ons, alle presentaties waren van hoog niveau. In de presentaties over de droogtejaren 1921 en 1976 werden secuur een tiental aan krantenartikelen geanalyseerd aan de hand van vijf vragen: Welke woorden werden er gebruikt om de droogte te beschrijven? Welke sectoren werden getroffen door de droogte? Waren er verschillen in hoe verschillende kranten de droogte rapporteerden? Was de focus van de artikelen alleen op Nederland of ook op het buitenland? Werden er oorzaken voor de droogte genoemd?

In de presentaties lieten de leerlingen zien dat sommige landen juist profijt hadden van een droog jaar in Europa: de een zijn dood is de ander zijn brood, in dit geval bijna letterlijk want de Verenigde Staten konden door de mislukte oogst in Europa in 1976 veel meer graan exporteren. Ook werd er een link met de huidige situatie gelegd, we herinneren ons allemaal de droge en hete zomer van het afgelopen jaar.

De leerlingen vertelden dat men leerde van de situatie en in het jaar na de droogte preventieve maatregelen nam in de landbouw. Ze benoemden ook dat de natuur vaak de meest getroffen sector was, maar dat er nergens in de door hun gelezen artikelen oplossingen werden genoemd om deze gebieden weer te herstellen. Planten groeiden niet goed meer, bomen vielen om, maar hier werd niks aan gedaan.

Conclusies trekken uit de vergelijking van al deze krantenartikelen was soms nog wat lastig, maar er werd dapper een poging gewaagd. Eén groepje speculeerde dat een deel van het verschil in taalgebruik en diepgang in de artikelen kon worden verklaard door het bereik van de krant; lokale kranten rapporteerden over wat er gebeurde in de omgeving, terwijl landelijke kranten meer de droogte probeerden te verklaren.

Ook de andere presentaties waren interessant. Er werden kunstwerken besproken en vergeleken, en een oplossing gezocht voor waterproblemen in Kaapstad.

Alle leerlingen hadden veel tijd en energie in hun eindpresentaties gestoken, wat zorgde voor een informatieve en leuke middag!