Waterexperts: Nederlanders hielpen in de drinkwatervoorziening in Indonesië

Door Marit Steman

Dat Nederlanders weten hoe ze om moeten gaan met water is al eeuwen bekend. Van het defensieve gebruik van een waterlinie in de Tachtigjarige Oorlog in de zestiende en zeventiende eeuw, tot het droogleggen van polders en het waternetwerk wat we nu hebben. Van de Nederlandse expertise wordt dan ook al tientallen jaren gebruikgemaakt wereldwijd. Zo ook in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw in Indonesië. De Verenigde Naties hadden de Waterdecade uitgeroepen, met als doel om iedereen wereldwijd van drinkwater te voorzien.

Voor het opzetten van een waternetwerk in Indonesië werd hiervoor de hulp van Nederlandse drinkwaterbedrijven ingeschakeld. PWN, het drinkwaterbedrijf in een groot deel van Noord-Holland, sloot zich aan bij dit twinning project – een samenwerking tussen twee bedrijven – met een drinkwaterbedrijf in Indonesië: PDAM Kodya Bogor in 1987. Al bij het aangaan van dit project heeft vooropgestaan dat de hulpverlening op lange termijn ook ten goede zou komen van de drinkwatervoorziening van het landelijke gebied rondom de stad Bogor. In 1990 is dan ook een samenwerkingsovereenkomst gesloten met een tweede bedrijf, het waterbedrijf van de Kabupaten Bogor. De drinkwatervoorziening hier was nog maar weinig ontwikkeld, slechts 6% van de ongeveer drie miljoen inwoners was op het drinkwaternetwerk aangesloten.

Leo Geldof, toentertijd districtshoofd bij PWN, werd tussen 1987 en 2001 meerdere malen voor een aantal weken uitgezonden naar Indonesië in het kader van de samenwerking met beide bedrijven. In het Coping with Drought project is omgaan met water natuurlijk van groot belang, en het is dan ook interessant om te kijken hoe de Nederlandse expertise wordt ingezet in het buitenland. In dit interview kunt u lezen over de ervaringen van Leo in Indonesië.

Wat was het doel van het twinning project in Indonesië en hoe bent u daar terecht gekomen?

“Het uitroepen van de Waterdecade door de Verenigde Naties begin jaren tachtig werd door PWN met instemming begroet. Het recht op betrouwbaar drinkwater voor alle wereldbewoners mocht op onze steun rekenen. PWN wilde graag een steentje bijdragen en ging op zoek naar een partner waarmee een twinning op kon worden gezet met als doel de uitwisseling van kennis in de breedste zin van het woord en ondersteuning bij technische problemen op het drinkwatergebied.

“Gezien de oude banden viel het oog op Indonesië en in het bijzonder op het stadsbedrijf Bogor, PDAM Kodya Bogor. In 1987 werd een overeenkomst getekend; bij de ondertekening zei de directeur van PWN, de heer Sprey: “ Het doel van de twinning is duidelijk, PDAM Bogor in staat stellen in een versneld tempo de kwaliteit van de drinkwatervoorziening door middel van productie en distributie van water op een hoger niveau te brengen, zodat gedurende 24 uur per dag over drinkwater wordt beschikt. Het is onze gezamenlijke taak dat tot uitvoering te brengen. Wij van het PWN willen u daar graag bij helpen.”

“Hoe ben ik hierbij betrokken geraakt? Welnu, als districtshoofd was ik al ruim tien jaar werkzaam binnen de afdeling distributie. Dan komt er moment dat je een extra uitdaging en motivatie nodig hebt om met plezier en inzet te blijven functioneren.

“Binnen PWN werd een oproep geplaatst voor medewerkers die een bijdrage wilden leveren om het doel van de twinning te bereiken. Na een paar gesprekken kreeg ik het vertrouwen van de directie om uitgezonden te worden naar Indonesië, een uitdaging die ik met beide handen heb aangegrepen en die mij veel heeft gebracht. De wereld ging open, de aandacht voor mens en cultuur was een geweldige ervaring.”

Merkte u verschil in hoe de Indonesiërs omgingen met water vergeleken met de Nederlanders?

“De drinkwatervoorziening in Nederland is van een hoog niveau. Destijds waren er nog geen problemen met de hoeveelheid te produceren en te distribueren drinkwater. Alhoewel de eerste geluiden werden gehoord dat een vermindering van het verbruik in de toekomst wellicht noodzakelijk zou worden. Nederland leefde in overvloed en ging in het algemeen niet erg bewust om met het kostbare drinkwater: lang en veel douchen en tuinbesproeiing.

“Zoveel anders was het in Indonesië. PDAM beschikte over drie buiten de stad gelegen productieëenheden voor het drinkwater, die met bronwater werden gevoed, onvoldoende voor de snelgroeiende stad Bogor. Dat betekende geen onbeperkte levering van drinkwater gedurende de gehele dag. De inwoners van Bogor vulden dan ook de “mandibakken” (betegelde bakken waarin schoon water zat, wat je bij het baden eruit schept en over je heen giet, red.) en kleine hooggeplaatste reservoirs met drinkwater. Zuinig omgaan met het kostbare water was een “must”.”

Voordat de waternetwerken werden aangelegd waren mensen vaak gratis water gewend. Hoe werd er gekeken naar de watermeters en het feit dat er nu betaald moest worden voor het water?

“Op het moment dat PWN met de twinning in 1987 begon waren de huizen en bedrijven in Bogor die een aansluiting hadden op het drinkwaternet reeds voorzien van een watermeter. Het meten van de verbruikte hoeveelheid heeft een positief effect op de afname door de klant.

“Dat geldt voor zowel Indonesië als Nederland. De geldmiddelen die daaruit voortvloeien zijn noodzakelijk voor de instandhouding en uitbreiding van de bedrijven. Het viel ons op dat in Bogor relatief veel aan voorlichting gedaan werd richting de klant en over het hoe en waarom van watermeters. Het was een geaccepteerd fenomeen.”

Waren er vooroordelen over hoe de Indonesische medewerkers met de systemen om zouden gaan die in de loop van het project bijgesteld moesten worden?

“Het onderhouden van de systemen was niet het sterkste punt in Bogor, trouwens niet alleen daar. Onderhoud is essentieel voor de instandhouding van gebouwen, installatie, gereedschappen e.d. Op dit punt ondervonden we in eerste instantie enige weerstand. Maar door gesprekken, voorlichting en gezamenlijke aanpak is dat in positieve zin veranderd en is daarin een enorme stap voorwaarts gezet. Het vergde veel geduld en tact met uiteindelijk een positief resultaat.”

Adviseerde PWN ook welke materialen er gebruikt moesten worden? En werden deze in Nederland geproduceerd of in Indonesië zelf?

“De insteek van onze aanwezigheid was van begin af aan: advisering. Deze advisering vond plaats op een aantal gebieden: productie, distributie, waterkwaliteit, watermeters, automatisering en public relations. Voor al deze gebieden hadden we een gereedschapskist beschikbaar met kennis en hulpmiddelen. Het is nooit de bedoeling geweest om het Indonesische bedrijf iets op te dringen, zij gaven aan wat ze wel wilden en wat niet.

“Ten aanzien van de advisering van materialen was het principe: aanschaffen in Indonesië, de meeste materialen werden ook daar geproduceerd en waren goedkoper dan in Nederland. Een enkele keer werden specifieke gereedschappen vanuit Nederland naar Indonesië gestuurd en als gift geschonken.”

Medewerkers van PWN gingen natuurlijk naar Indonesië om kennis over te brengen, maar was er ook een leereffect de andere kant op?

“Twinning betekent geen één richtingsverkeer. Leren van elkaar dat was het doel. Dat had dan vaak te maken met de intermenselijke verhoudingen, respect voor elkaar hebben, het minder gehaast zijn. In de ogen van de mensen in Indonesië maken wij ons overdreven druk om allerlei zaken. Een Indonesische collega formuleerde het aldus: jullie doen alles “in a hurry”, wij doen het meer “plan plan”. Het eerste wat we moesten leren was het niet projecteren van de Nederlandse standaard op de Indonesische cultuur.”

Nederland heeft een ingewikkelde geschiedenis met Indonesië. Toen u daar heen ging was het natuurlijk al een aantal jaren sinds de dekolonisatie, maar was er nog antipathie tegen de Nederlanders? 

“Van antipathie heb ik niets gemerkt. Het verleden ligt achter ons, het heden en de toekomst zijn van belang. In persoonlijke gesprekken werd mij dit verzekerd. We hebben daar gewerkt op basis van vertrouwen en gelijkwaardigheid. Dat geeft nog steeds een goed gevoel.”