Rond het midden en einde van de 19e eeuw, toen op veel plekken in Nederland een begin werd gemaakt met het aanleggen van drinkwaterleidingen, raakte het watermennen langzaam in onbruik. In het boek Landen, steden, volken en menschen van J.J.A. Gouverneur uit 1852, wordt bijvoorbeeld op denigrerende toon gesproken over de armzalige watermenners in Sint-Petersburg, die met hun klotsende en druipende vaten onderweg al hun halve voorraad verloren. In het Britse tv-programma Worst Jobs in History liet presentator Tony Robinson zien hoe zwaar en ondankbaar het werk van watermenners tijdens de vroege 19e eeuw was. Hij deed dit door zelf een vat met dertig liter water op zijn rug omhoog te zeulen door de steile straten van Edinburgh, precies zoals de watermenners dit vroeger deden. Los van het fysiek zeer zware werk lekte de ton bij Robbins constant water, waardoor de inefficiëntie werd benadrukt. Desondanks bleef het watermennen in sommige afgelegen streken van Nederland nog tot na de Tweede Wereldoorlog bestaan, al veranderde er wel het één en ander aan de uitvoering.
Tegenwoordig is het watermennen zeker niet verdwenen. Hoewel de verspreiding van het waterleidingnetwerk dit in veel streken overbodig heeft gemaakt, komt het zeker nog voor. Eén van de plekken waar nog met regelmaat tankwagens met water af en aan moeten rijden is Zeeland. Met name het eiland Schouwen-Duiveland kampt met verzilting van het grondwater, wat daardoor niet gebruikt kan worden in de landbouw. In combinatie met de verminderde regenval tijdens droge jaren heeft dit de vraag naar watermenners versterkt. Het BNN/VARA programma Waterman liet zien hoe tankwagens water oppompen uit het oostelijk gelegen Volkerak-Zoommeer. Dit wordt vervolgens naar fruittelers en boeren op Schouwen-Duiveland gebracht wanneer er sprake is van een tekort aan water door regenval of andere redenen. Vaak moet er meerdere keren worden gereden om de reservoirs te vullen. In dit geval gaat het dan wel om watermennen als een noodoplossing, niet als een structurele manier van water verschaffen.
Het watermennen was een dure praktijk door de vereiste man- of paardenkracht. Vaak streefde men dus liever naar het aanleggen van alternatieve waterbronnen, om de transportkosten voor het watermennen te vermijden. In Drenthe werd bijvoorbeeld in 1930 besloten om vlakbij het dorpje Annen een nieuwe waterput aan te leggen, om de hoge kosten die het watermennen met zich mee bracht terug te kunnen dringen. In het naoorlogse Zeeland, waar op veel plekken het water verziltte en onbruikbaar was als drinkwater, werd het watermennen ook nog in grote mate toegepast. Hierbij werd de vroeger gangbare eenvoudige paard-en-wagen met een enkele ton, opgevolgd door moderne tankwagens die vanuit de dorpen drinkwater brachten naar landbouwers en andere bewoners van het platteland. Dit gebeurde onder andere in de Oud-Poortvlietse polder, waar men zich naar verloop van tijd echter begon te beklagen over de hoge kosten en het soms lange wachten. Met name in tijden van droogte was de situatie volgens de belanghebbenden onhoudbaar, en dus besloot de lokale overheid in 1953 om het waterleidingnetwerk uit te breiden. Hoewel dit een kostbare onderneming was, werd geopperd dat het op de lange termijn beter én vooral goedkoper zou zijn in vergelijking met het inefficiënte en dure watermennen.
Hoewel we dus vandaag de dag gewend zijn aan een kraan met ‘lopend’ water, was het idee van ‘lopend’ water voor een lange tijd verbonden aan het daadwerkelijke lopen van de watermenner, of in ieder geval vanzijn paard. Of het watermennen een comeback gaat maken lijkt vandaag de dag onwaarschijnlijk, hoewel het in het geval van een ramp of problemen met de waterleiding nog best eens opnieuw kan worden geïntroduceerd. Voor nu lijkt de onder studenten populaire ‘bierkoerier’, die op bestelling gekoelde kratjes bier bij de voordeur komt afleveren, nog het meest op de watermenner van voorgaande eeuwen.
Dániel Moerman
Bronnen:
“Goede watervoorziening voor agrarisch Zeeland nodig.” Provinciale Zeeuwsche Courant, januari 20, 1953. Krantenbank Zeeland.
Gouverneur, J.J.A. Landen, steden, volken en menschen: een panorama in negentien groepen, deel I. Groningen: Wolters, 1852.
“Uit de Provincie.” Provinciale Drentsche en Asser courant, juli 1, 1930. Delpher.
“Water-mennen kost een pacht extra!.” Provinciale Zeeuwsche Courant, oktober 26, 1949. Krantenbank Zeeland.
Waterman. Seizoen 1, aflevering 2. “Zeeland, Zilt en Zoet.” Uitgezonden op april 18, 2021, BNN/VARA. https://npo.nl/start/serie/waterman/seizoen-1/zeeland-zilt-en-zoet/afspelen.
Worst Jobs in History. Seizoen 2, aflevering 1, “The Worst Urban Jobs in History.” Uitgezonden op april 23, 2006. https://www.youtube.com/watch?v=8BCp8YCJ9N0&list=PL4992B129796AB4AE&index=7.
Omgaan met droogte 